In cucina con Zorba: i dolmades

Nella cultura greca, grande importanza riveste il cibo. Elementi di storia risalenti all'Impero Ottomano si intersecano con elementi della tradizione popolare anche più recenti.
Le tradizioni culinarie sono simili in quelli che all'ora erano i territori dell'Impero Ottomano (Balcani, Africa settentrionale e Medio Oriente) e nei territori dell'Iran e dell'Asia Centrale, ma la terra della Grecia regala prodotti d'eccellenza che rendono unici questi piatti. Un esempio sono i "dolmades".

Il dolmà (dal turco doldurmak che significa "riempire") è un cibo tipico della cucina levantina e più in generale di tutte quelle aree comprese nell'ex-Impero ottomano (Balcani, Africa settentrionale e Medio Oriente), dell'Iran e dell'Asia Centrale.
La preparazione assume diversi nomi ad esempio in armeno: տոլմա (tolma), in lingua azera: dolma, in georgiano: ტოლმა (tolma), in greco: ντολμάς (dolmás) o ντολμαδάκι (dolmadáki), in fārsi: دلمه (dolmeh), in arabo: دوُلما (dolma), in turco: dolma.
Nella versione più comune e diffusa si tratta di involtini di foglia di vite (chiamati più precisamente yaprak dolma) farciti di carne macinata, riso o grano, o diversi tipi di verdure. Qualunque sia il loro ripieno, non mancano mai di spezie orientali. Spesso vengono serviti accompagnati da yogurt. Sono facilmente realizzabili anche da noi stessi a casa.

Ingredienti:

20/40 foglie di vite (dipende dalla loro grandezza) - 450 gr di carne macinata - 1 cipolla - 200 gr di riso (nella versione medievale c'è il farro) - 1 uovo - menta essiccata - 15 g di burro ammorbidito - prezzemolo fresco - succo di mezzo limone - pinoli (a piacere) sale - pepe

Preparazione:

• Pulire e lessare in acqua salata le foglie di vite, per poi lasciarle scolare su un panno. Unire in un recipiente la carne, le cipolle tritate il riso e le spezie e a piacere i pinoli spezzettati.
• Stendete la foglia di vite cotta sul piano di lavoro, avendo cura di posizionarla con la parte dello stelo rivolta verso l’alto.
• Posizionare un cucchiaio di impasto al centro della foglia.
• Arrotolare l’involtino partendo dal basso, fino a ricoprire il ripieno, quindi prendere i bordi laterali e piegarli fino alla metà.
• Per finire, continuare a formare l’involtino arrotolandolo dal basso, finché risulterà un cilindro ben stretto.
• Preparare una pentola alta formando sulla base uno strato di foglie di vite.
• Disporre gli involtini nella pentola e versarvi sopra il burro precedentemente sciolto in una padellina.
• Riempire quindi la pentola con acqua o brodo, coprire e lasciar cuocere per circa 2 ore. 

 __________________

  Η λέξη «ντολμά» είναι ένα ρηματικό ουσιαστικό του τουρκικής γλώσσας. Ειδικότερα, προκύπτει από το ρήμα doldurmak (=γεμίζω).
Ο ντολμάς (απαντάται και ως σαρμάς ή γιαρμάς) είναι φαγητό που ανήκει σε μια οικογένεια πιάτων με γεμιστά λαχανικά, και τον συναντάμε στην Ελληνική κουζίνα καθώς και στις κουζίνες της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των γύρω περιοχών, όπως Ρωσία, Μέση Ανατολή, Καυκασία και Κεντρική και Νότια Ασία. Ίσως ο πιο γνωστός είναι αυτός που παρασκευάζεται με αμπελόφυλλα, ενώ στην Ελλάδα χρησιμοποιούνται επίσης φύλλα μαρουλιού και λάχανου για να τυλιχτεί η γέμιση. Εκτός Ελλάδας με τη λέξη ντολμάς αναφέρονται και γεμιστά πιάτα όπου γεμίζονται άλλα λαχανικά, όπως κρεμμύδι, κολοκυθάκια, μελιτζάνες, ντομάτα και πιπεριά. Οι ντολμάδες με κρέας γενικά σερβίρονται ζεστοί, συχνά με σάλτσα. Οι νηστίσιμοι γενικώς σερβίρονται κρύοι, αν και στο Ιράν τρώγονται και με τους δύο τρόπους. Νηστίσιμοι και μη συχνά τρώγονται με γιαούρτι.

Η γέμιση αποτελείται συνήθως από ρύζι, κιμά ή σιτάρι. Σε κάθε περίπτωση, η γέμιση περιλαμβάνει κρεμμύδι, μαϊντανό, βότανα και μπαχαρικά. Τα νηστίσιμα γεμιστά είναι μαγειρεμένα με ελαιόλαδο και περιλαμβάνουν σταφίδες, κρεμμύδι, ξηρούς καρπούς ή όσπρια.
Ο ντολμάς είναι συνήθως ένα γεμιστό λαχανικό. Λόγου χάριν, τα γεμιστά κολοκυθάκια, η γεμιστή ντομάτα, πιπεριά ή μελιτζάνα, όπως και τα γεμιστά από σκουμπρί, καλαμάρια και μύδια καλούνται επίσης «ντολμά». Πιάτα που περιλαμβάνουν φύλλα περιτυλίγματος όπως τα αμπελόφυλλα, λαχανοντολμάδες ή γύρω από ένα γέμισμα ονομάζονται sarma αν και σε πολλές γλώσσες η διάκριση αυτή δεν γίνεται συνήθως. Ο όρος «σάρμα» προέρχεται από το τουρκικό ρήμα sarmak που σημαίνει «τυλίγω». Άλλες παραλλαγές προκύπτουν από την τουρκική λέξη για το «φύλλο», yaprak.Ο ντολμάς μπορεί να μεγειρευτεί με ελαιόλαδο, ή ακόμη χωρίς κιμά, πιάτο που μερικές φορές ονομάζεται γιαλατζί (τουρκ. yalancı) που σημαίνει «ψεύτης» ή «ψεύτικος» στα .[3]«Ψεύτικο» πιάτο επειδή ακριβώς δεν περιέχει κρέας. Σε ορισμένες χώρες, η κοινή ονομασία για το πιάτο είναι ένα δάνειο της λέξης Ντολμά ή yaprak, σε άλλους είναι μια calque, και μερικές φορές συνυπάρχουν οι δύο με διαφορετικές σημασίες: αλβανικά: japrak, Αραβικά: محشي (maḥshi, «γεμιστό») ή دولمة (Ντολμά), محشي ورق عنب (maḥshī waraq inab,« γεμιστά φύλλα»), κουρδικά:Ντολμά (دۆلمە), yaprakh (یاپراخ). Στο συριακό Χαλέπι, η λέξη yabraq (يبرق) αναφέρεται σε ντολμαδάκια, ενώ η λέξη maḥshī (محشي) αναφέρεται σε λαχανοντολμάδες και γεμιστά.

Υλικά

• 60 - 70 τρυφερά αμπελόφυλλα (250 γρ. περίπου)
• 2½ φλυτζ. τσαγιού ρύζι καρολίνα
• 2 κρεμμύδια ψιλοκομμένα
• 2 ματσάκια κρεμμύδια χλωρά σε ροδέλες
• 1 ματσάκι άνηθο
• ½ ματσάκι μαϊντανό ψιλοκομμένο
• 5 - 6 φύλλα δυόσμο
• 1½ φλυτζ. τσαγιού ελαιόλαδο
• 2 λεμόνια (το χυμό τους)
• αλάτι - φρεσκοτριμμένο πιπέρι

Εκτέλεση

Αν έχουμε φρέσκα αμπελόφυλλα, τα ζεματάμε για 2' - 3' σε βραστό, αλατισμένο νερό, κι έπειτα τα βγάζουμε με τρυπητή κουτάλα σ᾿ ένα μπολ με κρύο νερό. Όταν τα ζεματίσουμε όλα, τα στραγγίζουμε σ᾿ ένα τρυπητό και αφαιρούμε με ένα κοφτερό μαχαιράκι, τα κοτσάνια και τυχόν χοντρά νεύρα, που μπορεί να έχουν κάποια απ᾿ τα φύλλα μας. Αν έχουμε δικά μας αμπελόφυλλα σε άλμη, κατεψυγμένα ή κονσέρβας, τα βγάζουμε από το βάζο ή τη σακούλα, τα βάζουμε σε τρυπητό, τα ξεπλένουμε με κρύο νερό και τ᾿ αφήνουμε να στραγγίσουν καλά. Σε μια κατσαρόλα, σε μέτρια φωτιά, ζεσταίνουμε το ½ φλυτζάνι λάδι και σοτάρουμε όλα τα κρεμμύδια, για 3' - 4', μέχρι να γυαλίσουν. Στη συνέχεια, ρίχνουμε μέσα το ρύζι, πολύ καλά πλυμένο και στραγγισμένο, ανακατεύουμε για 1' - 2' να λαδωθεί καλά, ρίχνουμε 2 κούπες νερό, κι ανακατεύουμε. 

Το βράζουμε σε μέτρια θερμοκρασία για 4' - 5', το αποσύρουμε από τη φωτιά, το σκεπάζουμε με καθαρή, βαμβακερή πετσέτα, και το καπάκι της κατσαρόλας. Το αφήνουμε να σταθεί, τουλάχιστον 10'. Στη συνέχεια, αδειάζουμε την κατσαρόλα με το ρύζι, στο μπολ με τα μυρωδικά, αλατοπιπερώνουμε και ανακατεύουμε. Παίρνουμε ένα - ένα τα αμπελόφυλλα, στην παλάμη μας ή σε ξύλο κοπής, (με τα νεύρα προς τα πάνω και την γυαλιστερή πλευρά προς τα κάτω), βάζουμε στο κέντρο 1 κουταλιά γέμιση, διπλώνουμε τα πλαϊνά προς τα μέσα και κλείνουμε τυλίγοντας ρολαριστά τον ντολμά.   Στρώνουμε τον πάτο της κατσαρόλας με αμπελόφυλλα, (χρησιμοποιούμε τα σχισμένα και σπασμένα φύλλα), τοποθετούμε τους ντολμάδες τον έναν δίπλα στον άλλο, στη σειρά. Όταν στρώσουμε την πρώτη σειρά, συνεχίζουμε με τη δεύτρερη και τρίτη αν χρειαστεί, μέχρι να τους τελειώσουμε όλους.        Ρίχνουμε στην κατσαρόλα το υπόλοιπο λάδι, το χυμό των λεμονιών, προσθέτουμε χλιαρό νερό, μέχρι να σκεπαστούν όλοι καλά, ακουμπάμε ένα πιάτο επάνω στους ντολμάδες, (για να μη μας διαλυθούν στο βράσιμο) και τους μαγειρεύουμε σε μέτρια φωτιά, για περίπου 45' ως 60'. Δοκιμάζουμε αν το ρύζι έχει βράσει, κι αν τα φύλλα είναι μαλακά και όταν είναι έτοιμοι, τους αποσύρουμε από τη φωτιά. Τους αφήνουμε να κρυώσουν λίγο, μέσα στη κατσαρόλα και τους σερβίρουμε ζεστούς ή κρύους, σκέτους ή με μια σάλτσα γιαουρτιού, ή και τζατζίκι.(faghta-giagias.blogspot.com)